دیدبان روسیه: شاید برای شما جالب باشد که بدانید نخستین سندی که از توافق روسیه با دولتی دیگر یافت شده، پیمان «درباره‌ی صلح و عشق» است که به سال ۸۶۰ میلادی باز می‌گردد که با امپراتوری بیزانس منعقد شده است.
کمی آن طرف‌تر از میدان سرخ، خیابان قدیمی آربات قرار دارد که ساختمان وزارت خارجه روسیه نیز در ابتدای آن واقع شده است. در هفته‌ای که گذشت جشنی در این ساختمان برگزار شد که آن را بهانه‌ی «در حوالی میدان سرخ» امروز قرار دادم تا اندکی به روند شکل‌گیری دستگاه دیپلماسی در این کشور بپردازم.
♦ چرا دهم فوریه روز دیپلمات نام‌گذاری شده است؟
دهم فوریه در فدراسیون روسیه روز دیپلمات خوانده می‌شود و اگرچه نام‌گذاری این روز به سال ۲۰۰۲ و به حکم رئیس‌جمهور برمی‌گردد، اما گویا ریشه‌ی آن به دهم فوریه ۱۵۴۹ و زمان ایوان مخوف می‌رسد؛ یعنی زمانی که برای اولین بار مدارکی مکتوب در رابطه با وجود ساختار دستگاه دیپلماسی در روسیه تزاری یافت شده است. با این وجود اما تاریخ تاسیس نخستین سفارتخانه این کشور به سال ۸۳۸ بازمی‌گردد که به منظور تماس مستقیم با دولت بیزانس، در قسطنطنیه راه‌اندازی شد.
♦ از فرمان سفارت تا وزارت امور خارجه
نخستین ساختار دیپلماسی در دوران ایوان مخوف با نام «فرمان سفارتخانه‌ها» مطرح شد و نخستین اولویت آن معطوف به فعالیت در کشورهای همسایه همچون سوئد (۱۶۳۴) و لهستان (۱۶۷۳) بود. این دستگاه میان سال‌های ۱۷۱۸ تا ۱۷۲۰ نام خود را به «همکاران امور خارجی» تغییر داد و به دو بخش دفتر مخفی و دیپلماسی عمومی تقسیم شد.
در دوران الکساندر اول در روسیه تزاری، وزرات خارجه تاسیس شد و الکساندر ورونونسوف به عنوان اولین وزیر انتخاب شد و نهایتا روسیه تا سال ۱۹۱۳ بیش از ۲۰۰ دفتر نمایندگی در کشورهای دیگر افتتاح کرد و با ۴۷ کشور روابط دیپلماتیک داشت.
اما با ظهور انقلاب اکتبر، بار دیگر دستگاه دیپلماسی روسیه تغییر نام داد و به «کمیسریای خلق برای امور خارجه» شهرت یافت و لوم تروتسکی، سکانداری آن را بر عهده گرفت. از سال ۱۹۲۰ سیاست خارجی این کشور (در دوران شوروی) گویی به یکباره فعال می‌شود و نه تنها در کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت می‌کند، بلکه از یک سو با بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و دیگر کشورهای اروپایی رابطه برقرار می‌کند و از سوی دیگر با ژاپن، چین و مکزیک.
در سال ۱۹۳۹ مدرسه عالی دیپلماتیک را تاسیس می‌کند که امروز با نام آکادمی دیپلماسی وزارت خارجه روسیه همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و در سال ۱۹۴۴ دانشگاه روابط بین‌الملل دولتی مسکو تاسیس می‌شود.
نهایتا پس از فروپاشی شوروی آندری کوزیریف، یوگنی پریماکوف، ایگور ایوانوف و سرگی لاوروف سکان وزارت خارجه این کشور را بر عهده گرفتند.
♦ چه کسی سیاست خارجی روسیه را مشخص می‌کند؟
قانون اساسی فدراسیون روسیه که در ۱۲ دسامبر ۱۹۹۳ به تصویب رسیده است با صراحت اعلام می‌کند که رئیس دولت سیاست‌های خارجی کشور را مشخص می‌کند و از همین رو طی دوره‌های مختلف دکترین سیاست خارجی با امضای رئیس‌جمهور اعلام می‌شود که به موجب آن سیاستگذاری ها از دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای گرفته تا خارج نزدیک، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبیین می‌شود. آخرین دکترین سیاست خارجی، دفاعی و اطلاعاتی روسیه در آستانه سال ۲۰۱۷ از سوی ولادیمیر پوتین امضا و ابلاغ شد.
هم اکنون فدراسیون روسیه با بیش از ۱۲ هزار کارمند که تنها در حدود سه هزار پانصد نفر از آن در دفتر مرکزی مشغول به کار هستند، روابط دیپلماتیک خود را با ۱۹۳ کشور جهان حفظ کرده است و در این میان در ۱۴۶ کشور ماموریت دیپلماتیک دارد.
♦ نگاه پوتین به دستگاه دیپلماسی
جشن روز دیپلمات امسال نیز همچون سال‌های گذشته با پیام رئیس‌جمهور آغاز شد. پوتین در پیام امسال خویش معتقد بود که وزارت خارجه روسیه موفق شده است که یک روند برای ثبات در سوریه را ایجاد کند؛ اگر چه او در قسمت دیگری از گفته‌های خود معتقد است که وضعیت بین‌المللی آشفته‌تر شده است و از این رو برای ایجاد ثبات استراتژیک و نظم عادلانه جهانی، لازم است که اقدامات فعال‌تری انجام شود. از نگاه وی روسیه برای دستیابی به این مقصود باید از موقعیت‌های خویش در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کند و از سوی دیگر از ظرفیت‌های سازمان‌های فرامنطقه‌ای و چند جانبه نظیر بریکس، جی۲۰ بهره ببرد.
مرد شماره یک کرملین در عین حال تصریح می‌کند که گفتگوهای روسیه و آفریقا به سطح جدیدی رسیده است و از سوی دیگر همکاری‌ها با چین، هند، کشورهای اوراسیایی و آمریکای لاتین در حال تقویت است؛ در این میان ناگفته نیست که او همچون همیشه بر حمایت و تقویت زبان روسی تاکید دارد.
در شماره‌های بعدی در حوالی میدان سرخ بیشتر به تبیین نگاه‌های منطقه‌ای کرملین خواهم پرداخت؛ چرا که به نظر می‌رسد در آستانه‌ی هفتاد و پنجمین سالگرد جشن بزرگ میهنی در این کشور، مسکو بیش از هر زمان دیگری به دنبال آن است که به عنوان یکی از مراکز مهم جهانی با تاکید بر گسترش نظام چند قطبی در روابط بین‌الملل، نظم مبتنی بر قاعده‌ی غرب را با چالش روبرو کند.
نویسنده: احمد وخشیته، استاد دانشگاه ملی اوراسیا
منبع: روزنامه شرق
